تولید فولاد: فرآیندها، جایگاه جهانی و چشم‌انداز آینده

فولاد یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین فلزات در صنایع مختلف جهان است و نقشی کلیدی در پیشرفت‌های صنعتی و توسعه زیرساخت‌ها ایفا می‌کند. این مقاله با مرور فرآیندهای تولید فولاد، جایگاه کشورهای پیشرو و تحلیل وضعیت بازار داخلی و جهانی در سال ۲۰۲۵، تصویری جامع از این صنعت استراتژیک ارائه می‌دهد.

---

۱. فرآیندهای تولید فولاد

۱.۱. روش کوره بلند (Blast Furnace)

در این روش سنتی، سنگ آهن، کک و مواد افزودنی وارد کوره بلند می‌شوند. در دمای بالا و به کمک گازهای احیاکننده، آهن خام (چدن) به دست می‌آید و سپس در کانورتر به فولاد تبدیل می‌شود.

۱.۲. روش احیا مستقیم (Direct Reduction / DRI)

در این روش بدون ذوب کامل، سنگ آهن بوسیله گاز طبیعی یا زغال سنگ احیا شده و آهن اسفنجی تولید می‌شود؛ سپس آهن اسفنجی در کوره قوس الکتریکی به مذاب تبدیل و به فولاد تبدیل می‌گردد.

مزایا و معایب:

• کوره بلند: مناسب ظرفیت‌های بالا، اما مصرف انرژی و آلایندگی بیشتر است.
• احیا مستقیم: دوستدار محیط زیست‌تر، مصرف انرژی کمتر و بیشتر مختص به ایران و کشورهای دارای منابع گازی.

---

۲. وضعیت بازار جهانی فولاد (۲۰۲۵)

طبق تازه‌ترین گزارش‌ها, چین با فاصله زیاد بزرگ‌ترین تولیدکننده فولاد دنیاست؛ اما ژاپن، هند، آمریکا، روسیه، کره جنوبی و ترکیه نیز جزو ۱۰ کشور برتر هستند.

در سال ۲۰۲۵ کاهش محسوس تولید در اروپا و ژاپن گزارش شده (تا ۸.۵٪ کاهش). این امر متاثر از کاهش مصرف، مسائل زیست محیطی و رکود بخشی از بازارهاست.

سهم بازار جهانی:

• چین حدود ۵۵٪ از تولید جهانی فولاد را در اختیار دارد.
• هند با رشد سریع تولید، جایگاه دوم را حفظ کرده است.
• کشورهای خاورمیانه، با اتکا به فناوری احیا مستقیم سهم خود را افزایش داده‌اند.

---

۳. ایران و چشم‌انداز تولید فولاد (۲۰۲۵)

ایران با توسعه مستمر کارخانه‌ها و افزایش ظرفیت، رتبه دهم را در میان تولیدکنندگان جهانی دارد و طبق برنامه‌ریزی وزارت صمت و انجمن فولاد (تا سال ۱۴۰۴)، هدف‌گذاری ۵۵ میلیون تن در سال را دنبال می‌کند.

آخرین آمارهای تولید:

• تولید ۱۴ میلیون تن فولاد خام در ۵ ماهه اول ۲۰۲۵ ثبت شده‌است.
• حجم صادرات نیز رو به افزایش است، هرچند تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی همچنان چالش‌هایی ایجاد می‌کنند.
• بخش عمده تولید فولاد ایران با استفاده از تکنولوژی احیا مستقیم و کوره‌های قوس الکتریکی انجام می‌شود .

مزایای رقابتی ایران:

• وجود منابع غنی گاز طبیعی
• نیروی کار متخصص
• دسترسی به بازارهای منطقه‌ای

---

۴. روندها و چالش‌های آینده

۴.۱. کاهش تقاضا و نوسانات قیمتی

در ۲۰۲۵ با توجه به کاهش رشد اقتصادی جهان و رکود ساخت‌وساز در اروپا و چین، قیمت جهانی فولاد تا حدود ۴۰٪ کاهش یافت. این موضوع سبب تعطیلی موقت برخی کارخانه‌های اروپایی شد.

۴.۲. فناوری و محیط زیست

روند عمده آینده، شدت گرفتن قوانین زیست‌محیطی و حرکت به سمت تولید کم‌کربن و توسعه فناوری‌های سبز است. نوسازی تجهیزات و تغییر از کوره بلند به احیا مستقیم و استفاده از هیدروژن در صنایع پیشرفته (Green Steel)، از رویکردهای آینده‌نگرانه است.